Concert Detail

De Boheemse Bach

Op 9 & 10 maart 2012 brachten Vox Mago en het orkest van de AMWD Gent een concert rond de figuur van Jan Dismas Zelenka (1679 - 1745). Het programma zag er als volgt uit:

Drie Karfreitagresponsorien (zwv 55 – 1723): Omnes amici mei, Vinea mea electa & Caligaverunt oculi mei
Miserere (Psalm 50 – zwv 57 – 1738)
Dixit Dominus (Psalm 109 – zwv 68 – 1726)
Missa Gratias agimus tibi (zwv 13 – 1730)

Via de audiospeler bovenaan rechts kunt u genieten van enkele opnamefragmenten van het concert.

------------------------------------

Dit programma illustreert ten volle de compositorische evolutie en veelzijdigheid van de kerkmuziek van de Tsjechische componist – en tevens contrabassist – Jan Dismas Zelenka (16 oktober 1679 – 23 december 1745).

Hij werkte de laatste dertig jaar van zijn leven als kapelmeester aan het hof van Dresden, dat zich in 1697 uit politieke overwegingen had bekeerd tot het rooms-katholieke geloof. Deze overgang maakte het noodzakelijk een geheel nieuw corpus aan kerkmuziek te componeren en Zelenka was daarvoor de aangewezen kandidaat: hij kwam uit de buurt, was zelf katholiek, werd opgeleid door zijn voorganger in Dresden en door Johann Joseph Fux, toen de meest vooraanstaande componist van katholieke kerkmuziek, en hij was op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in de Italiaanse muziek, zodat het hof verzekerd was van composities naar de laatste mode. Zelenka genoot veel aanzien bij zijn collega's in Duitsland, waaronder Johann Sebastian Bach, die hij persoonlijk kende.

De eerste drie werken komen uit zijn responsoriën voor Goede Vrijdag, vermoedelijk gecomponeerd in 1723. Ze zijn duidelijk vanuit vocaal standpunt geschreven, vanuit de traditie van de vroeg klassieke polyfonie, en gestructureerd naar de stijl van een motet. Hierdoor ontstaat een effectief contrast met latere, massieve koorpassages, getypeerd door een krachtige homofonie en een sterk harmonische zeggingskracht. Zelenka heeft diep respect voor de liturgische tekst, die geschilderd wordt met een indringende intensiteit, een typisch barok verschijnsel.

Zijn Miserere is een muzikale parel waarin de luisteraar een scala van emoties doorleeft! Voor de eerste keer komt hier de unieke, scheppende kracht van Zelenka tevoorschijn met een muzikale taal die de luisteraar diep raakt en ook wel in verwarring weet te brengen.

Het werk nam in zijn tijd een bijzondere plaats in doordat het essentiële gedeelte ervan, een korale doorwerking van een complete psalmtekst en een deel van het aansluitende Gloria, eigenlijk een bewerking is van een meer dan honderd jaar oudere orgelcompositie van Girolamo Frescobaldi uit de in 1635 gepubliceerde “Fiori Musicali”.

Zelenka verrijkte de compositie met enkele “moderne” aanvullingen, in het midden voegde hij een sopraanaria toe en als raamwerk voor het geheel componeerde hij een koordeel op de openingszin “Miserere mei Deus”.

De mis in D met ondertitel “Missa Gratias agimus tibi” werd gecomponeerd in 1730. Zelenka was toen al een aantal jaren actief aan de hofkapel van Dresden. Hij nam alle verantwoordelijkheden van de ziekelijke Heinichen op zich nadat deze in 1729 stierf. Jammer genoeg werd niet Zelenka, maar J.A. Hasse in 1733 tot kapelmeester benoemd, maar niettemin componeerde hij in tussentijd als was hij zelf kapelmeester, waardoor hij zich duidelijk muzikaal kon profileren.

Bij het componeren van deze mis wist hij dat hij voor de uitvoering ervan een beroep kon doen op een volledige orkestbezetting, en in het bijzonder op de koperen instrumenten die de plechtstatigheid van de muziek moesten accentueren. Zelenka maakte hiervan gretig gebruik en creëerde door de afwisseling van alle instrumenten en vocalisten een sterk organisch geheel. In de archieven van zijn Praagse hoofdstuk vinden we trouwens een kopie van deze mis met een andere titel, namelijk "Missa Promissae gloriae". Helaas weten we niet voor welke gelegenheid Zelenka deze "dankzeggingsmis" samenstelde. We kunnen alleen maar gissen en ons baserende op die twee naamgevingen afleiden dat het om een belangrijke gebeurtenis aan het hof van de heerser gaat, of om een voorval van belang voor de Saksische keurvorst.

Solisten: 
Datum: 
09 maart 2012
10 maart 2012
Van - tot: 
9 en 10 maart 2012
Locatie: 
Sint-Martinuskerk, Ekkergem, Gent